Praktische handvatten: Individuele begeleiding
Rol van de leerder
Een leerder is niet altijd gewend om zelf regie te nemen over het leerproces. Het doel is autonoom leren, waarbij de leerder zelf leert zijn leerproces te sturen. Als hij dat kan, dan kan hij dat ook als de cursus gestopt is.
Voor veel leerders is dat een nieuwe vorm van leren. Leren wordt vaak geassocieerd met school, waarbij een docent vertelt wat de doelen en de kaders zijn. Hierbij stopt het leren zodra er geen docent meer is die zegt wat de leerder moet doen.
Om tot duurzaam leren te komen, moeten leerders zich ontwikkelen van passieve naar actieve leerders. Omdat dit nieuw kan zijn voor de leerder, moet je dit idee bij de leerder introduceren. Als begeleider help je de leerder bij het selecteren van een leerdoel, bespreek je de stappen naar het leerdoel toe en evalueer je samen het proces. Zo kan het zijn dat je ondersteuning in het begin van het proces wat intensiever is, maar het is de bedoeling dat die ondersteuning geleidelijk aan kan worden afgebouwd totdat de leerder zelf de regie heeft.
Hoe te beginnen?
Aan het begin van een traject, zo mogelijk al tijdens de intake, is het belangrijk om de leerder te vertellen wat je van hem verwacht en wat de leerder van jou kan verwachten: je gaat met de leerder werken aan vaardigheden die hij nodig heeft voor zijn eigen leven. En de leerder gaat vooral zelf leren leren. De begeleider ondersteunt hierbij.
Je kunt hierbij de volgende vragen stellen:
- Wat wil de leerder bereiken? Dit kan van alles zijn: van een eigen bedrijf starten tot een gesprekje voeren in de supermarkt.
- Wat kan de leerder al en wat wil hij nog leren?
Je kunt bij dit gesprek heel goed NT2-leerdoelen.org gebruiken, dan merkt de leerder direct wat je bedoelt met ‘eigen leerdoelen’. Zo krijg je ook zicht op waar in eerste instantie de aandacht van de leerder naar uitgaat.
Hoe selecteer je doelen bij individuele begeleiding?
Leerders willen misschien iets groots (zoals het volgen van een opleiding), maar wat daarvoor nodig is kun je opdelen in behapbare stappen. Het is belangrijk dat die kleine stapjes concreet worden. Je gaat van macro naar micro: in gesprek met de leerder verken je het grotere, macro-doel en werk je toe naar een concreter, kleiner, micro-leerdoelen. Het kan ook zijn dat een leerder niet goed weet of kan verwoorden wat zijn macro- of micro-leerdoel is. Soms komen leerders niet verder dan ‘beter lezen en schrijven’ of ‘beter de taal spreken’.
Hoe ga je het gesprek over leerdoelen aan en hoe kun je NT2-leerdoelen hierbij gebruiken? Hieronder volgen een paar suggesties.
Vraag de leerder of hij een concreet leerdoel heeft.
Waar heeft hij de taal vooral voor nodig? Wat wil hij beter kunnen als hij klaar is met de cursus?
Vraag naar een dag uit het leven van de leerder.
Lukt het de leerder niet om een leerdoel te formuleren? Vraag de leerder dan naar een concrete dag. Wat heeft hij gisteren gedaan? Moest hij een gesprek voeren in de supermarkt? Het rapport lezen van zijn kind? Wat ging er goed? Wat was lastig?
Help de leerder om de leermogelijkheden concreet te maken.
Op basis van informatie uit de intake of het startgesprek kun je een aantal (sub)domeinen voorstellen aan de leerder: Zou je liever oefenen met praten met school of in de winkel? Je kunt een voorselectie maken en printen, om vervolgens samen te bespreken welke subdoelen hem aanspreken. Bespreek ook samen wat de leerder op de korte termijn nodig heeft: gaat hij binnenkort met de juf van de school van zijn kind in gesprek? Moet hij iets ruilen via internet? De leerder kan vervolgens zelf de leerdoelen binnen dit domein selecteren.
Stel prioriteiten.
Bepaal samen met de leerder aan welk leerdoel hij eerst gaat werken. Op NT2-leerdoelen.org is het mogelijk om de geselecteerde doelen in een bepaalde volgorde te slepen. Op het moment dat het belangrijkste doel bereikt is, kan de leerder aan de slag met het volgende doel. Bij prioriteren hoort ook kijken welke leerdoelen bij elkaar horen en of het aantal leerdoelen realistisch is.
Houd de voortgang bij.
Bewaar de selectie (online als bladwijzer of op papier) en reflecteer op de voortgang. Heeft de leerder vooruitgang geboekt? Dan kan er weer een ster ingekleurd worden!
Hoe begeleid je de leerder naar zijn doel toe?
Op het moment dat een leerder een doel heeft geselecteerd, is het belangrijk om te bepalen wat de huidige situatie is en welke stappen de leerder moet zetten om het doel te bereiken. Je kunt de stappen visualiseren als de treden van een trap (ook bekend van ‘oplossingsgericht werken’):
- Teken samen met de leerder een trap met 10 (genummerde) treden. Het te bereiken leerdoel staat bovenaan de trap.
- Vraag de leerder: waar sta je nu?
- Bespreek wat de leerder al kan, wat de treden onder zijn huidige trede bevatten, en hoe hij dat geleerd heeft. Reflecteren op hoe bepaalde zaken in het verleden zijn geleerd, is erg waardevol voor het leerproces.
- Vraag de leerder dan te bedenken wat de eerstvolgende stap is die hij moet nemen om een trede hoger, en dus dichterbij het doel, te komen? Voorbeelden van het opdelen van een macro-doel in kleine stapjes vind je hier.
- Vraag de leerder vervolgens te bedenken hoe hij die volgende stap gaat maken. Maak het zo concreet mogelijk en geef eventueel keuzes voor acties als de leerder die zelf niet kan bedenken. Je kunt eventueel ook verschillend lesmateriaal passend bij het leerdoel aanreiken. Belangrijk blijft dat de leerder ook gestimuleerd wordt om zelf met acties te komen: na het traject is er immers geen begeleider meer om lesmateriaal aan te reiken. Stel daarbij de volgende vragen:
- Hoe pak je deze eerste stap aan?
- Wanneer ga je deze stap nemen?
- Heb je hulp nodig? Aan wie ga je hulp vragen?
- Laat de leerder in de eerstvolgende sessie reflecteren op de ondernomen actie(s) en op het resultaat.
- Ging het goed, deed hij wat hij bedacht had? Zo nee, wat zat er in de weg, hoe kan hij dat de volgende keer vermijden? Zo ja, wat maakte dat het goed ging, zou hij het de volgende keer weer zo doen?
- Heeft hij geleerd wat hij wilde leren? Zo ja, hoe merkt hij dat? Op welke trede van de trap staat hij nu? Wat zou zijn volgende stap kunnen zijn? Zo nee, wat zou hij nu kunnen doen om zijn leerdoel te halen?
Werk je liever met een werkblad? Je vindt het werkblad Trap-op op deze website.